Pozorne prowadzenie działalności gospodarczej w Niemczech - Scheinselbständigkeit

Co to jest Scheinselbständigkeit i jakich okolicznościach możesz być uznany przez niemieckie urzędy za przedsiębiorcę pozornie wykonującego swoją działalność?

Prowadzący samodzielną działalność gospodarczą w Niemczech mogą przy zaistnieniu odpowiednich przesłanek być potraktowani jako tzw. Scheinselbständige – pozornie prowadzący działalność gospodarczą. O tym, czy istnieją przesłanki uznania przedsiębiorcy za zwykłego pracownika, orzeka Niemiecki Federalny Zakład Ubezpieczeń Emerytalno-Rentowych Deutsche Rentenversicherung Bund. W przypadku stwierdzenia pozornej samodzielności osoba wykonująca pracę musi wespół z pozornym zleceniodawcą a faktycznym pracodawcą pokryć po połowie zaległe składki na ubezpieczenia społeczne. Przedsiębiorcy, którzy nie wykonują swojej działalności w sposób pozorny, mogą być w pewnych sytuacjach zobowiązani do ubezpieczenia emerytalno-rentowego sog. Rentenversichrungspflichtiger Selbständiger. Wówczas musi on sam, w całości, opłacać to ubezpieczenie.

Wyjątki od tego zapisu przewidziane są dla przedsiębiorców rozpoczynających prowadzenie działalności jako tzw. Existenzgründer i starszych przedsiębiorców. Można także w drodze podania wnosić o zwolnienie z tego obowiązku.

1. Pojęcie „Scheinselbständige”

Osoby, które formalnie (np. na podstawie Gewerbeschein) występują jako samodzielni przedsiębiorcy, mogą przy zaistnieniu odpowiednich przesłanek być potraktowani jako tzw. Scheinselbständige, czyli zwykli pracownicy pozornie tylko wykonujący swą pracę jako samodzielni zleceniobiorcy. Pozorność samodzielnej działalności gospodarczej w Niemczech wyraża się w tym, że osoby czynne zawodowo, występując fikcyjnie jako przedsiębiorcy niezależni, wykonują usługi lub świadczenia z umowy o dzieło w sposób charakterystyczny dla umów o pracę. Są to najczęściej drobni przedsiębiorcy, posiadający tylko jednego zleceniodawcę. Z prawnego punktu widzenia są oni faktycznie pracownikami, za których pracodawca powinien odprowadzać podatek oraz składki na ubezpieczenia społeczne (zdrowotne, pielęgnacyjne, emerytalne i na wypadek bezrobocia).

Samo pojęcie prawne „Scheinselbständigkeit” zostało wypracowane i rozwinięte w orzecznictwie sadów społecznych i sadów pracy. Rozstrzygającym kryterium jest personalna zależność zleceniobiorcy od zleceniodawcy tzw. podległość pracownicza w sferze czasowej, miejscowej i rzeczowej oraz organizacyjne uzależnienie zleceniobiorcy od przedsiębiorstwa zleceniodawcy (wyrok Federalnego Sądu Spolecznego — Bundessozialgerichts (BSG) z 19.08.2003).

2. Przesłanki uznania przedsiębiorcy za pozornego

Nie stosuje się już domniemania prawnego z dawnego § 7 ust. 4 SGB IV, na podstawie którego, przy wystąpieniu trzech z pięciu podanych przesłanek, stwierdzano istnienie stosunku zależności pracy. Nowy przepis des § 7 Abs. 4 SGB IV wiążący od 01.01.2003 mówi tylko, że osoby, które zgodnie z § 421 ust.1 SGB III zawnioskowaly o Existenzgründungszuschuss (dodatek dla przedsiębiorców, którzy zakładają działalność gospodarczą w czasie trwania roszczenia o zasiłek dla bezrobotnych) w czasie wypłacania tego dodatku (maksymalnie trzy lata) będą uważane za przedsiębiorców z możliwością podważenia tego domniemania.

Taka zmiana regulacji spowodowała, że obecnie ciężar dowodu spoczywa wyłącznie w rękach organu rozstrzygającego o istnieniu pozornej działalności gospodarczej. O pozorności samodzielnej działalności gospodarczej rozstrzyga ubezpieczyciel z urzędu. Brane są tu pod uwagę cechy konkretnego przypadku. Najczęstsze kryteria przywoływane w literaturze prawnej, na podstawie których rozstrzyga się o zależności stosunku pracy to:

1. Podporządkowanie pracownicze co do miejsca, czasu i zakresu czynności.
2. Normowany czas pracy.
3. Wykonywanie czynności pracowniczych stale tym samym miejscu.
4. Brak własnych pracowników (zatrudnienie pracownika za wynagrodzeniem do 400,- € nie jest brane pod uwagę, natomiast zatrudnienie członków rodziny TAK).
5. Stałe wynagrodzenie.
6. Prawo do urlopu lub innych świadczeń socjalnych.
7. Wypłata poborów w czasie choroby.
8. Płatność za nadgodziny.
9. Brak samodzielności w organizacji i prowadzeniu prac.
10. Brak ryzyka przedsiębiorcy.
11. Brak inicjatywy przedsiębiorczej.
12. Brak wkładu kapitałowego.
13. Brak obowiązku organizacji materiałów i środków koniecznych do pracy.
14. Konieczność ścisłej i stałej współpracy z innymi pracownikami.
15. Brak wolności decyzyjnej w kwestiach zakupu i finansowania środków trwałych, materiałów produkcyjnych i transportowych.
16. Wynagradzanie za czas pracy, a nie za jej efekt.
17. Obowiązek przyjmowania zleceń od konkretnego zleceniodawcy, brak prawa do odrzucania ofert.
18. Brak możliwości decydowania o kalkulacji cen, sposobie płatności przez klientów.
19. Brak możliwości delegacji pracy na innego wykonawcę lub obowiązek osobistego wykonywania powierzonych zadań.
20. Obowiązek sporządzania szczegółowej dokumentacji pracy.
21. Stała kontrola ze strony zleceniodawcy.
22. Powiązanie z tylko jednym zleceniodawcą. Świadczenie usług i wystawianie rachunków tylko dla jednego zleceniodawcy.
23. Brak działań zmierzających do zdobywania własnych klientów.
24. Nieużywanie własnego papieru firmowego.
25. Brak własnych wizytówek.
26. Uznanie przez urząd podatkowy (Finanzamt), że uzyskiwane dochody nie są dochodami z niezależnej działalności gospodarczej.
27. Nie zameldowanie działalności gospodarczej.
28. Nie staranie się o numer podatkowy.